Hiện tượng học của sự tròn - Gaston Bachelard (IV)

IV.

Tôi muốn nêu một ví dụ của một hình ảnh nằm ngoài mọi ý nghĩa thực tế, không có tính tâm lý lẫn phân tâm học. 

Không chuẩn bị cho chúng ta, hệt như khi xem xét bản tính tuyệt đối của hình ảnh, Michelet nói rằng “một con chim gần như hoàn toàn hình cầu". Nếu ta bỏ đi “gần như", chữ này vô dụng trong việc điều hoà đẳng thức (moderates the formula uselessly), và là sự nhượng bộ cho một quan điểm đánh giá trên phương diện hình thức, ta có được sự tham dự rõ ràng vào trong nguyên tắc “tồn tại tròn" của Jaspers. Một con chim với Michelet là tròn đặc, nó là cuộc đời tròn, và trong một vài dòng, nhận xét của ông ấy cho nó ý nghĩa của mô hình tồn tại (model of being). “Con chim, gần như hoàn toàn hình cầu, rõ ràng là đỉnh cao siêu phàm và thần thánh của sự tập trung sống (living concentration). Người ta không thể nhìn thấy, hay tưởng tượng, một mức độ thống nhất nào cao hơn. Sự tập trung quá độ (excess of concentration), cấu thành nên sức mạnh cá thể to lớn của con chim, nhưng điều này ám chỉ tính đơn nhất cực kỳ cao của nó, sự cô lập, sự yếu đuối xã hội”. 

Trong quyển sách, những dòng này cũng xuất hiện hoàn toàn tách biệt khỏi phần còn lại. Người ta có cảm tưởng rằng tác giả cũng theo đuổi một hình ảnh của “sự tập trung" và tham gia vào một mặt phẳng thiền định mà ở đó ông đã nhận thức được các “cội nguồn" của sự sống. Đương nhiên, ông ấy vượt qua mối bận tâm tới sự mô tả. Một lần nữa, nhà hình học có thể tự hỏi, hơn nữa bởi vì ở đây con chim được xem xét dựa trên đôi cánh, ở trong khía cạnh ở-phía-ngoài của nó, do đó, vật thể hình mũi tên có thể phù hợp ở đây với (accord here with) một động lực tưởng tượng. Nhưng Michelet đã nắm bắt tồn tại của con chim trong tình huống vũ trụ của nó (cosmic situation), như sự tập trung của sự sống được canh gác ở mọi hướng, bao bọc trong một quả banh sống (live ball), và kết quả là, ở giá trị cực đại của sự thống nhất của nó. Tất cả những hình ảnh, dù đó là hình thức, màu sắc hay chuyển động, bị ảnh hưởng bởi chủ nghĩa tương đối đối mặt với cái mà chúng ta sẽ phải gọi là con chim tuyệt đối, tồn tại của cuộc đời tròn. 

Hình ảnh của tồn tại - bởi vì nó là một hình ảnh của tồn tại - xuất hiện ở đoạn này bởi Michelet là phi thường vì một lý do rằng nó được xem xét không với ý nghĩa nào cả. Phê bình văn học đã không gán cho nó tầm quan trọng nào hơn là phân tâm học đã có. Và chưa hết, nó được viết lại, và nó tồn tại trong một quyển sách quan trọng. Nó đòi hỏi sự quan tâm và cả ý nghĩa nếu một triết lý về sự tưởng tượng vũ trụ có thể được tiến hành, sẽ tìm kiếm những trung tâm của vũ trụ. 

Nắm bắt trọng tâm và tính khúc chiết, sự bổ nhiệm (designation) đơn thuần của sự tròn này toàn vẹn một cách đáng kinh ngạc. Những nhà thơ nhắc đến nó, không ý thức rằng người khác cũng làm như vậy, hồi đáp lẫn nhau. Vì thế mà Rilke, người mà không nghi ngờ gì nữa không nhắc lại điều Michelet đã viết về cùng một chủ đề, viết rằng: 

“... Tiếng gọi của con chim tròn

nghỉ ngơi trong giây phút khởi phát nó

lớn như bầu trời phía trên cánh rừng héo tàn 

Những vật thể ngoan ngoãn chiếm chỗ trong tiếng gọi này

Trong nó toàn thể phong cảnh dường như nghỉ ngơi.”

Đối với bất kỳ ai hấp thụ tốt vũ trụ của hình ảnh, hình ảnh trung tâm thiết yếu của con chim trong bài thơ của Rilke cũng như trong mảnh vỡ của Michelet là giống nhau, chỉ là được thể hiện bằng từ ngữ khác. Tiếng khóc tròn của tồn tại tròn khiến cho bầu trời tròn như một cái bát úp. Và trong phong cảnh bị làm thành tròn này, mọi thứ dường như yên tĩnh. Tồn tại tròn truyền bá sự tròn, cùng với sự tĩnh tại của mọi sự tròn. 

Và đối với một kẻ mơ mộng của từ ngữ, điều tĩnh tại ở đó là ở trong từ “tròn". Nó làm cho cái miệng, môi người ta mới thanh thản làm sao và tồn tại của hơi thể trở nên tròn. Bởi vì điều này nên được nói ra bởi một triết gia tin tưởng vào thực thể của lời nói. Và đối với những giáo sư đã cắt đứt với mọi dạng thức của tồn tại “ở đó", đây là một niềm vui cho đôi tai để bắt đầu thời kỳ siêu hình học của ông ấy với tuyên bố: Das Dasein ist rund. Tồn tại là tròn. Sau đó đợi chờ sự bất bình nhưng không nói ra của cơn sấm giáo điều tàn lụi, trong khi những môn đệ được chiếu rọi trong trạng thái ngất ngây. 

Nhưng hãy để chúng ta trở về với một loại hữu hình và đơn giản hơn của sự tròn.